Aorta Anevrizması (Genişlənməsi) Nədir?

Aorta adlandırdığımız damar, ürəkdən çıxdıqdan sonra vücuda dağılan qanı pompalayan ana arteriyadır. Aortanın diametri ürəkdən çıxdığı qisimdə təxminən 2,5 smdir. Vücudda belə böyük diametrli başqa bir damar yoxdur. Müxtəlif səbəblərə görə Aortanın diametri arta bilər və genişlənə bilər. Biz buna tibbdə "Anevrizma" deyirik. Anevrizma müəyyən bir müddət sonra daha geniş olduqda, yırtılma ehtimalı vardır. İçindən keçən qan çölə doğru axar və qonşu orqanlara təsir edəcək səviyyəyə çatarsa biz buna tibbdə "rüptür" (partlama) deyirik. Genişlənmiş aortun digər bir komplikasyonu "disseksiya" (içəriyə doğru yırtılma) adlanır. Bunların hər ikisi də çox təhlükəli patoloji dəyişikliklərdir və dərhal və ya çox sürətli müalicə tələb edən həyati təhlükə daşıyan şərtlərdir.

Aorta ürəyin sol ventrikülündən gəlir və döş və qarın boşluğu içindən gedir. Aortanın döş qəfəsi hissəsində yaranan anevrizmalara "torasik anevrizmalar" deyilir. Aortanın qarın boşluğu hissəsində yarananlara isə "abdominal anevrizmalar" deyilir.

Anevrizmalar; beyin, ürək, boyun, dalaq, diz arxası və bədənin digər hissələrindəki damarlarda da yarana bilər. Əger beyindəki bir anevrizma partlasa, iflicə səbəb ola bilər.

Anevrizma tədqiqi nədən önəmli?

Hər il təxminən 15 min insan partlamış anevrizma səbəbindən ölür. Partlamış anevrizmalar 50 yaşdan yuxarı olan kişilərdə ölümün ən yaygın 10-cu səbəbidir. Partlamış anevrizmaların bir çoxunun erkən diaqnoz və müalicə ilə qarşısı alına bilər. Çünki anevrizmalar hər hansı bir simptom verməzdən əvvəl inkişaf edə və böyüyə bilər. Buna görə də yüksək riskli fərdlərdə anevrizmaların tətqiqi vacibdir. Diaqnoz qoyulduqda, anevrizmalar ümumiyyətlə dərman və ya cərrahiyyə ilə uğurla müalicə edilə bilər. Aorta anevrizması diaqnoz edildikdə, həkimlər ürək atışını və qan təzyiqini azaldan dərmanları verir və bu da partlama riskini azaldır. Geniş aorta anevrizması diaqnoz edildikdə, ümumiyyətlə aortanın xəstə hissəsinin əvəz olunduğu əməliyyatla müalicə edilə bilər. Nəticələr ümumiyyətlə yaxşıdır.

Anevrizmanın səbəbləri hansılardır?

• Ateroskleroz (damar sərtliyi və ya keyfiyyətinin pozulması) səbəb ola bilər. Ateroskleroz inkişaf etdikdə, arteriya divarları qalınlaşır, zədələnir və normal daxili səthlərini itirir. Arteriyanın bu zədələnmiş hissəsi, içərisindəki qanın təzyiqi ilə gərilə bilər və ya şişə bilər. Beləliklə anevrizma yaranır. • Anevrizma eyni zamanda arteriya içindəki davamlı yüksək qan təzyiqi səbəbiylə də yarana bilər.

• Döşdə yaranan bir travma ilə (məsələn, avtomobil qəzası nəticəsində yaranan travma) meydana gələ bilər.

• “Marfan sindromu” kimi bəzi tibbi şərtlər də anevrizmaya səbəb ola bilər. “Marfan sindromu” olan insanların boyu çox uzun, barmaqları incə və uzundur. Bu insanlarda damar strukturunda incəlmə görülə bilər.

• Nadir hallarda müalicə edilməmiş sifilis (cinsi yolla keçən bir infeksiya) kimi infeksiyalar da aorta anevrizmasına səbəb ola bilər.

Kimlər Risk Altındadır?

Kişilər AAA (ən çox görülən abdominal aorta anevrizma növü) üçün qadınlardan 5-10 qat daha yüksək risk altındadır. AAA riski yaşla birlikdə artmaqdadır və ən çox 60-80 yaşı olan insanlarda görülür. Periferik anevrizmalar da 60-80 yaşı olanlarda çox görülür.

Xülasə:

• Ateroskleroz (arteriyalarda yağ yığılması)
• Siqaret çəkmə (siqaret çəkənlər üçün 8 qat daha çox risk var)
• Həddindən artıq çəki və ya piylənmə
• Ailədə aorta anevrizması, ürək xəstəliyi və digər arteriya xəstəlikləri hekayəsi
• Aorta divarını zəiflədirən bəzi xəstəliklər (Marfan sindromu, müalicə edilməmiş sifilis, vərəm)
• Yol qəzalarında döş travması kimi travmalar
• 35-60 yaşları arasında ciddi və davamlı yüksək qan təzyiqi. (Nəzarət edilə bilməyən təzyiq təhlükəlidir.)
• Kokain kimi stimulantların istifadəsi

Simptomlar hansılardır?

Anevrizmaların əlamətləri və simptomları; onların növündən, yerləşməsindən və partlayıb partlamadığından və ya vücuddakı digər strukturlar ilə əlaqəsindən asılıdır. Anevrizmalar illər boyu heç bir şikayətə yol vermədən yarana bilər və böyüyə bilər.

İllər ərzində yavaş-yavaş böyüyüb partlayışa qədər heç bir şikayətə səbəb olmazlar. Müayinədə bəzən xəstənin qarnında nasos vuran bir kütlə tapıla bilər. Əgər şikayətə səbəb olarsa, bu şikayətlər kürək və ya qarının kənarlarında dərin ağrılar, qarında saatlər və günlərlə davam edən daimi yanan ağrılar, ayaqlarda soyuqluq və uyuşuqluq formasındadır. Qarın qisimindəki anevrizmalara Abdominal Aorta Anevrizması (AAA) deyirik. AAA partladıqda, şikayətlər qarının alt qisimində və ya kürəkdə birdən yaranan və şiddətli ağrı, ürək bulanması və qusma, dəridə tərləmə, baş gicəllənməsi və ayağa qalxanda ürək atışının artması formasındadır. Partlamış bir AAA-nın səbəb olduğu daxili qanaxma xəstədə şoka səbəb ola bilər. Torasik (döş) aorta anevrizmaları, böyüyənə və ya partlayana qədər şikayətə səbəb olmaya bilər. Yaranan şikayətlər; çənədə, boyunda, kürəkdə və ya döşdə ağrı və ya öskürək, səs qısılması və ya tənəffüs çətinliyidir.

Periferik anevrizmalarda baş verən şikayətlər boyunda, qolda və ya qıçda hiss edilən nəbz vuran kütlə, qol və ya qıç ağrısı, gimnastika spazması kimidir.

Anevrizma Diaqnozu Necə Qoyulur?

Anevrizmalar təkrarlanan fiziki müayinə zamanı təsadüfən tapıla bilər. Onlar ümumiyyətlə döş və ya qarın ağrısı kimi digər səbəblər üçün aparılan ultrasəs, x-ray və ya kompüter tomoqrafiyası zamanı təsadüfən aşkar olunurlar. Anevrizma diaqnozu qoymaq üçün x-ray, ultrasəs, kompüter tomoqrafiyası, maqnit rezonans görüntüləmə, angioqrafiya kimi metodlar istifadə olunur.

Anevrizmalar nə zaman zaman və necə müalicə olunur?

Aorta anevrizması vücudda yarandığı yerdən asılı olaraq həm müalicə zamanı həm də müalicə üsulu baxımından fərqlənir. Əgər döş qəfəsi içindəki aortanı qalxan aorta və enən aorta deyə ikiye bölsək, müalicə tələb edən şərtləri aşağıdakı kimi göstərə bilərik:

• Qalxan Aorta diametri 5,5 sm-ə çatmış isə və ya
• Qalxan Aortanın diametri son 6 ayda 5 mm artmış isə,
• Qalxan Aorta 5 sm isə və labil (qeyri sabit) yüksək təzyiqmövcud isə
• Enən Aorta diametri 6 sm isə və ya son 6 ayda 5 mm diametr artımı olmuş isə
• Hər hansı başqa bir orqan sıxışdırması var isə
• Abdominal (qarın içi) Aorta 5,5 sm isə və ya son 6 ayda 5 mm diametr artımı var isə
• Bütün anevrizmalarda əgər bir qanaxma şübhəsi var isə

Yuxarıdakı vəziyyətlərdə aorta anevrizmaları ya əməliyyat üsulu ilə ya da endovaskulyar (girişimsel) üsul ilə (EVAR, TEVAR) müalicə edilməlidir. Bu sonuncu üsul xalq arasında "qapalı üsul" adlanır.